Broadcasting) ब्रॉडकास्टिंग – प्रक्षेपित करणे:

(Broadcasting) ब्रॉडकास्टिंग – प्रक्षेपित करणे: पेरणीच्यावेळी शेतकरी शेतावरती बिया फेकतो. त्याप्रक्रियेला इंग्रजीत ब्रॉडकास्टिंग असे म्हणतात. या प्रक्रियेची काही वैशिष्ट्ये माध्यम प्रसारणात सारखी आहेत. उदाहरणार्थ बिया फेकल्या तर त्या कुठे पडतील, रुजतील किंवा नाही याचा केवळ अंदाज बांधता येतो. त्याबद्दलनिश्चितपणे काही सांगता येत नाही. माध्यम प्रसारणाचे असेच असते.
आकाशवाणी किंवा दूरदर्शनवरून माहिती प्रक्षेपित होते म्हणजेच ब्रॉडकास्ट होते. माहिती तंत्रज्ञान क्षेत्रातीलशोधाने माहितीच्या प्रसारण आणि प्रक्षेपणात आमूलाग्र बदल घडवून आणला. मार्शल मॅक्लुहानने माध्यमांमुळेज्ञानेंद्रियांचा विस्तार होतो असा जो सिद्धांत मांडला तो प्रक्षेपण आणि विशेषत: दूरदर्शनमुळे थोडा बदलावा लागला. याचे कारण टी.व्ही हे उपकरण एकापेक्षा अधिक ज्ञानेंद्रियांचा विस्तार करते.
प्रक्षेपणामुळे जे माध्यम खाजगी होते ते सार्वजनिक झाले. माध्यमांना नवे सामाजिक परिमाण लाभले. अनुभवाच्या कक्षा वाढल्या व बदलल्या. एवढेच नव्हे तर ज्ञानाच्या परिभाषाही बदलल्या. उदाहरणार्थ डॉल्फिन हाजीव प्रत्यक्ष पाहिला नसला तरी त्याबद्दलचे ज्ञान आता आत्मसात करणे सहज शक्य आहे. एखाद्याभूप्रदेशाबद्दलचे ज्ञान, एखाद्या समाजाबाबतचे ज्ञानही आता प्राप्त करता येऊ शकते. त्यासाठी प्रत्यक्ष अनुभवाचीआवश्यकता नाही. चंद्र, ग्रह, तारे यांच्या बद्दलचे ज्ञान मिळवणे आता सहज शक्य आहे. संगीताच्याबाबतीत तरप्रक्षेपण तंत्रज्ञानाने आमूलाग्र बदल घडवला आहे. आता प्रत्यक्ष संगीत कार्यक्रमाला हजर राहण्याची आवश्यकतानाही. तो अनुभव बसल्या ठिकाणी घेणे आता शक्य आहे.

अधिक माहितीसाठी वाचा:
Ivo Josipovi, The Mass Media and Musical Culture, International Review of the Aesthetics and Sociology of Music, Vol. 15, No. 1. (Jun., 1984), pp. 39-51.

By - Sanjay Ranade
Dept of communication and Journalism
University of Mumbai.