(Public Relations) पब्लिक रिलेशन्स

(Public Relations) पब्लिक रिलेशन्स – जनसंपर्क. कुठल्याही संस्थेचा अथवा व्यक्तिचा सार्वजनिक चेहरामांडणे हे जनसंपर्काचे सर्वसाधारणपणे काम असते. संस्थेची तत्त्वे व उद्दिष्ट्ये त्या त्या संस्थेशी निगडितलोकांसमोर आणणे व त्याबाबतचे विचार लोकांकडून जाणून घेणे हेही अपेक्षित असते. त्याचबरोबर संस्थेचादृष्टिकोन लोकांना पटवून देणे अपेक्षित असते.
भारतात पत्रकारांचा आणि जनसंपर्क व्यावसायिकांचा संबंध फार मजेशीर टप्प्यावर येऊन ठेपला आहे. गेल्या दोनदशकात अनेक ज्येष्ठ पत्रकार जनसंपर्क अधिकारी झाले आहेत तर आता काही जनसंपर्क व्यावसायिक पत्रकारझाले आहेत. वर्तमानपत्रे अधिकाधिक व्यावसायिक होत आहेत. परिणामी प्रत्येक माध्यम संस्थेचे व्यावसायिकहितसंबंध निर्माण झाले आहेत. हे हितसंबंध केवळ आर्थिक किंवा व्यावसायिक संस्थांशी नसून राजकीय आणिसामाजिक संस्थांशीही जोडले गेले आहेत. अशा परिस्थितीत पत्रकारांना एखाद्या संस्थेची किंवा व्यक्तीची माहितीहवी असल्यास ती अधिकृत सूत्रांकडून मिळणे अधिक प्रशस्त असते. मात्र अशी माहिती नेहमीच संपूर्णपणे खरीअसेल असे नाही. याचे कारण जनसंपर्काचे एक काम म्हणजे व्यक्ती किंवा संस्थेची सार्वजनिक प्रतिमा जपणे हेहीआहे.
जनसंपर्काचे एक उद्दिष्ट्य चांगली प्रतिमा बनविणे आणि असलेली प्रतिमा जपणे हे आहे. जनसंपर्क व्यावसायिकअनेकदा माध्यमांचा उपयोग विषय नेपथ्य तयार करण्यासाठी करतात. सतत तीव्र होत जाणार्यां स्पर्धेमुळेजनसंपर्क व्यावसायिक विषय नेपथ्य तयार करण्यात अधिकधिक तरबेज होत आहेत. एरवी ज्या घटनेची बातमीहोणार नाही अशा एखाद्या घटनेचे नेपथ्य बदलून, संदर्भाची चौकट बदलून त्या घटनेची बातमी बनवण्यात आताजनसंपर्क व्यावसायिक पटाईत झाले आहेत. अशावेळी जनसंपर्क व्यावसायिक नेहमीच आपली उद्दिष्ट्ये स्पष्टकरीत नाहीत. त्यामुळे पत्रकार आणि जनसंपर्क व्यावसायिक यांच्यामधील नात्यात कुशंकेला खूप वाव असतो. जनसंपर्क अधिकार्यायकडून मिळालेली बातमी छापण्यात आपला वापर तर करून घेतला जात नाहिए ना असाप्रश्न पत्रकारांना सतत भेडसावत असतो. अनेक व्यावसायिक, राजकीय आणि सामाजिक संस्था व व्यक्तीजनसंपर्काचा उपयोग पत्रकारांपासून स्वत:चा बचाव करण्यासाठी करताना दिसतात.
त्याचबरोबर पत्रकारसुद्धा जनसंपर्क अधिकार्यांयकडून मिळणार्याव माहितीवर अधिकधिक अवलंबून होतानादिसतात. एकतर माहिती अधिकृत असते आणि दुसरे ती कुठल्याही कष्टाशिवाय मिळते.
जनसंपर्काच्या कामाचे मूल्यमापन करणे कठीण आहे. एखाद्या संस्थेची किंवा व्यक्तीची प्रतिमा चांगली झालीआहे याचे परिमाण काय असावेत? उदाहरणार्थ जाहिरात केली तर खप वाढतो असे दाख़वता येईल. मात्रजनसंपर्कामुळे प्रतिमा उजळली असे दाखवण्याजोगे काही नाही. त्यामुळे जनसंपर्क म्हणजे माध्यम संपर्क असासमज भारतात रूढ झाला आहे. यामुळे एखाद्या संस्थेबाबत अथवा व्यक्तीबाबत किती बातम्या कुठल्यावर्तमानपत्रात छापून आल्या यावर जनसंपर्काची परिणामकारकता ठरविली जाते. परदेशात मात्र जनसंपर्क हासंवाद शास्त्रातील एक महत्त्वाचा विषय मानला जातो. अनेकदा तर संस्था जाहिरात विभागापेक्षा जनसंपर्कविभागावर जास्त पैसे खर्च करतात.