(Convergence) कंव्हर्जंस - एककेंद्राभिमुखता

(Convergence) कंव्हर्जंस - एककेंद्राभिमुखता. संगणक, रेडिओ, टी व्ही, वर्तमानपत्रे आणि माहितीतंत्रज्ञानाची विविध उपकरणे, उदाहरणार्थ मोबाईल फोन इत्यादी यांमधील तांत्रिक आणि उपयोगितेच्या दृष्टीनेअंतर हळू हळू कमी होत चालले आहे. यामुळे या विविध उपकरणांमध्ये एककेंद्राभिमुखता आली आहे. याचापत्रकारितेवर परिणाम झाला आहे. आता पत्रकारांना अनेक तांत्रिक कौशल्ये आत्मसात करावी लागतात. त्याचबरोबर पत्रकारिता 'जागतिक' झाली आहे. माहिती महाजालामुळे पत्रकारितेची तत्त्वे आणि मूल्ये ज्यालामहिती आहेत असा कोणीही आज पत्रकारिता करू शकतो. इतकेच नव्हे तर प्रेक्षकही या प्रक्रियेत कधी नव्हेइतक्या प्रमाणात सर्व पातळींवर सहभागी होऊ शकतात. हे सगळे तंत्रज्ञानाच्या एककेंद्राभिमुखतेमुळे शक्य झालेआहे.
तंत्रज्ञानाच्या एककेंद्राभिमुखतेमुळे माध्यमांसंबंधी कायदेही बदलण्याची आवश्यकता आता जाणवत आहे. आजआपल्याकडील वर्तमानपत्रे इत्यादी छापील पत्रकारितेसाठी प्रेस काउंसिल कायदा आहे तर टी.व्ही आणिरेडिओसाठी प्रसार भारती कायदा आहे. मात्र या दोन्ही माध्यमांची एककेंद्राभिमुखता जेथे होते त्या मोबाइलफोनवरील पत्रकारितेबाबत किंवा महाजालाबाबत कायदे सक्षम नाहीत. अनेक माध्यम संस्था आणि पत्रकार आजविविध माध्यमप्रकारांवर काम करत असतात. त्यांच्या कामाचे स्वरूप आणि त्या कामातून उत्पन्न होणार्यामाहितीवर कुठलेच नियंत्रण शक्य होत नाही.
एककेंद्राभिमुखतेमुळे माध्यमे माध्यमरूपांतर (mediamorphosis) ही प्रक्रियाही होते आहे.
ज्याप्रमाणे तंत्रज्ञानाच्या बाबतीत एककेंद्राभिमुखता होते आहे त्याचप्रमाणे सांस्कृतिक, सामाजिक, अर्थशास्त्रीयआणि जागतिक एककेंद्राभिमुखता होते आहे.

अधिक माहितीसाठी वाचा:
Jenkins, Henry (2006). Convergence Culture: Where Old and New Media Collide. New York: New York University Press.
Jenkins, Henry (2003). Rethinking Media Change: The Aesthetics of Transition. Media in transition. Cambridge. Mass.: MIT Press

By- Sanjay Ranade,
Dept of Communication and Journalism,
University Of Mumbai.